การดูลักษณะไก่ชนเป็นทั้งศาสตร์และศิลป์ คือจำเป็นต้องศึกษาหาความรู้ให้ถ่องแท้พร้อมต้องเป็นนักสังเกตจดจำ ทำความเข้าใจลักษณะของไก่แต่ละพันธุ์ไปด้วย ต้องหาวิธีการของตนเองที่จะจับจุดไก่ดี ไก่เก่งให้ได้ ถ้าเราต้องการจะมีไก่อูเล่นสักตัวหนึ่ง ก็จะต้องเลือกให้ได้ไก่ที่ดีจริง ๆ วันนี้เราจะพาไปดูลักษณะของ “ไก่งาม” กัน
“ไก่งาม” จะต้องมีรูปพรรณสีสันอย่างไร ได้จาระไนตั้งแต่หงอน บนหัวจรดอุ้งตีน ดังได้กล่าวมาแล้ว ว่าอย่างไหนเป็นลักษณะที่ดี ไม่เป็นโทษหรือทุลักษณะ จึงจะถือว่าเป็น “ไก่งาม” นอกจากเรื่องของลักษณะแล้ว ยังมีอีกสองสิ่งที่จะนำมาพิจารณาประกอบกัน คือ
1. ท่าทาง
ท่าทางของไก่ชนนั้น หมายถึง ลักษณะท่าทีและอาการเคลื่อนไหว โดยส่วนรวมทั่ว ๆ ไป เช่น ท่าเดิน ยืน วิ่ง กินอาหาร เกาะคอน หมอบ ตกใจ สงสัย ฯลฯ ไก่แต่ละตัวจะแตกต่างกัน เหมือนบุคลิกของคน
ไก่ที่มีท่าทางงาม ต้องมีลักษณะองอาจ สง่า ผึ่งผาย การเคลื่อนไหวคล่องตัว ความสง่า ตามความหมายของนักเลงไก่ชน เขาหมายถึงไก่ที่ยืนงาม เดินงาม เคลื่อนไหวงาม เวลายืน ก็ยืนเยียดตัวตรงเต็มที่ คอ ลำตัว ปั้นขา และแข้งเหยียดตรง คอมไม่โค้งงอแบบไก่คอจ่อ หางพุ่งตรงและกระดกตอนท้ายนิด ๆ ไม่ใช่ลู่หลุบลงไปเรี่ยดินแบบใจไม่สู้ น้ำหนักตัวไก่จะตกลงไปบนปลายนิ้วและอุ้งเท้าอย่างได้ส่วน สองขาแยกห่างออกจากกันพองาม คอ ลำตัว ปีกหาง ได้สมดุลกันพอดี ไม่เอนไปข้างหน้าหรือเอียงซ้ายเอียงขวา ไม่มองดูจ๋องเหมือนไก่ขี้ขลาดหรือไก่ขี้โรค
การเคลื่อนไหวงามนั้นคือ เวลาเดินเยื้องกรายไม่รีบร้อนหลุกหลิกเหมือนไก่ขี้กลัว ขาดความมั่นใจ แต่จะเดินอย่างปกติ มีจังหวะไม่ช้าหรือเร็วเกินไป การเอี้ยวตัวหรือหมุนตัวกลับได้จังหวะพอเหมาะกลมกลืนสัมพันธ์กันทุกส่วน
ไก่บางตัวเคลื่อนไหวอย่างลุกลี้ลุกลน จะกินอาหารก็กินแบบตะกละตะกราม เหมือนกับแอบซ่อนเขากิน หรือเหมือนกับกลัวจะมีไก่ตัวอื่นมาแย่ง แสดงให้เห็นถึงการขาดความมั่นใจ ขาดความเชื่อมั่นในตนเอง อาการเคลื่อนไหวต่าง ๆ จึงดูเหมือนกับกลัวเกรง ขี้ตื่นขี้ตกใจคอยหวาดผวาอยู่ตลอดเวลา เขาเรียกว่า ไก่ไม่มีสกุล การเล่นดินทราย การไซ้ปีกไซ้ขนและอื่น ๆ ควรจะกระทำไปในแบบที่เป็นไปอย่างสบาย ไม่ลุกลี้ลุกลน หรือเงื่องหงอย เชื่องซึม การเป้นตัวของตัวเองเหมือนกับมันมีความมั่นใจ และเชื่อมั่นในกำลังความสามารถของมันเองไม่เกรงกลัวต่อไก่ตัวใดทั้งสิ้น
2. เสียงขัน
เสียงขันเป็นคุณสมบัติประจำตัวโดยเฉพาะของไก่ชนตัวผู้ ไก่ชนที่เริ่มจะเป็นหนุ่มลักษณะการเป็นนักสู้ของมันจะเริ่มมีมากขึ้นตามลำดับ เสียงขันของไก่ตัวผู้ไม่ว่าจะเป็นไก่บ้าน ไก่ป่า หรือ ไก่ชนก็ตาม เป็นเครื่องประกาศหรือแสดงอำนาจของมัน เสียงของมันจะเป็นทั้งเสียงท้าทาย เสียงร้องประกาศเขตหากิน รวมทั้งเป็นเสียงประกาศแสดงการเป็นเจ้าของตัวเมีย เป็นหัวหน้าหรือจ่าฝูง
ไก่ที่คึกมีกำลัง และมีความเชื่อมั่นในตัวเอง จะมีเสียงดังกังวาน เสียงใสชัดเจน ส่วนเสียงจะห้วนสั้น ยาวกระชาก หรือเจื้อยแจ้วเพียงใด เป็นเรื่องคุณสมบัติเฉพาะตัว นักเล่นไก่แต่ก่อนรู้ความสำคัญของการเป็นไก่ชนดี เขาได้สงเกตและศึกษาเรื่องเสียง จนสามารถนำเอาความรู้เรื่องนี้ มาใช้เป็นเครื่องประกอบในการดูลักษณะดีชั่วของไก่ชนอย่างหนึ่ง
เสียงขันของไก่ที่ถือว่าดี ถูกลักษณะต้องมีเสียงดังกังวาน ชัดเจนแจ่มใส กระชากกระชั้น ตามปกติไก่จะขันเป้น 4 ขยัก “เอ๊ก อี๋ เอ๊ก เอ้ก” ถ้าไก่ตัวใดขันไม่ครบ 4 ขยัก หรือขันเกินกว่า 4 ขยัก ถือว่าเป็นไก่ไม่ดี
เสียงขันที่ไม่ถูกลักษณะ คือเสียงแหบพร่าไม่ชัด ไม่แจ่มใส เสียงเบาหรือเสียงเหมือนมีเสลดพันคอ ไก่ที่ขันเสียงมีกังวาน แจ่มใส เสียงยาวหวานเจื้อยแจ้ว มีเอื้อนตอนท้าย มักถือกันว่าเป็นไก่ที่มีเสียงเพราะแต่ไก่ที่มีเสียงเพราะอาจจะไม่เป็นไก่ชนที่ดีก็ได้
